جاری شدن سیلاب در اسفندماه سال گذشته در هیرمند و جان بخشیدن به بخش اندکی از هامون میل به زندگی را در سیستان قوت بخشید و موجب زایش زندگی در تالاب بین المللی هامون شد اما متاسفانه این خوشحالی خیلی زود رنگ باخت و اکنون مرگ بر سر هامون و بسیاری از جانداران این پهنه سایه انداخته است.
به گزارش خبرنگار مهر، با قطع شدن جریان آب در رودخانه هیرمند در حال حاضر این گستره 560 هزار هکتاری که روزگاری میزبان میلیون‌ها پرنده مهاجر و ماهی‌های بزرگ و کوچک بود به برکه ای کوچک تبدیل شده است و نفس ماهیان و پرندگان را به شمارش انداخته است.
با شدت گرفتن وزش باد و افزایش دمای هوا به بیش از 45 درجه فرصت زندگی برای جانداران هامون نیز با سرعت زیادی در حال تبخیر و نابودی است تا آنجا که یارای پریدن از پرندگان را گرفته است و انبوهی از پلیکان‌های مهاجر را در روزهای گذشته به کام مرگ کشانده است.
بسیاری از پلیکان‌ها و حواصیل که با امید تجدید حیات هامون در بهار امسال لانه‌های خود را در بستر این تالاب بنا کردند به دلیل بازگشت قهرآمیز طبیعت و بی‌اعتنایی همسایگان شرقی به حقوق جانداران حال به نظاره مرگ جوجه هایی نشسته اند که مجال فرصت پرواز نیافته‌اند.
مردم سیستان برای نجات پرندگان بسیج شدند
خشکیدگی مجدد هامون و قهر طبیعت که پر پرواز هزاران جوجه تازه به دنیا آمده را شکسته است و یارای پرواز را از مادران آنها نیز سلب کرده است موجب شده تا چشم امید آنها هم چون ماهیان هامون به دست انسانها دوخته شود.
مردم سیستان که در فروردین ماه امسال با جاری شدن باران رحمت به پاس قدردانی از رحمت ایزدی و حمایت از محیط زیست تفنگ‌های خود را در حاشیه هامون شکستند حال برای اثبات وفاداری خود با بسیج همگانی برای نجات پرندگان و جوجه‌های متولد شده در بستر هامون پا به میدان گذاشته‌اند.
مردم سیستان که به خوبی رنج و درد ناشی از خشکسالی و مهاجرت و خانه به دوشی را با پوست و گوشت خود درک کرده‌اند حال برای کمک به پایداری آشیانه پرندگان مهاجر دست یاری بلند کرده و برای نجات ماهی‌های در گل نشسته آستین همت بالا زده اند.
هجوم طرفداران محیط زیست و مردم سیستان که در پهنه خشکیده هامون بوته ها را برای جستجوی تخم پرندگان و نجات جان جوجه‌های چند روزه زیر پا می‌گذارند و رساندن آب با بطری‌های آب معدنی به منقار پرندگان این روزها به تکلیفی عمومی تبدیل شده است.
در پیشگاه خداوند باید پاسخگو باشیم
علی صیاد از شهروندان هیرمند که با خودروی شخصی‌اش گستره خشکیده هامون را در میان شاخه‌های تکیده به دنبال لانه پرندگان در حال جستجو بود در این رابطه به مهر گفت: خشکسالی هامون حیات همه موجودات را به خطر انداخته است و قهر طبیعت و همچنین بی‌اعتنایی کشور افغانستان به موضوع حقابه حق زیستن را از همه ما سلب کرده است.
این همیار محیط زیست اظهار داشت: همه جاندارانی که در این منطقه زندگی می کنند فرزندان هامون و سیستان هستند و لذا نباید از کنار مرگ هیچ یک از آنها به سادگی گذر کرد.
وی ابراز داشت: ما امروز تمام تلاش خود را برای نجات موجودات امید بسته به هامون مصروف می‌داریم اما فردای قیامت افرادی که در این راستا چه مسئولیت استانی، کشوری و یا بین المللی دارند باید پاسخگوی بی‌توجهی و مرگ این مخلوقات در برابر خداوند باشند.
صیاد گفت: ما در منطقه ای از جهان زندگی می‌کنیم که مسلمانی و آموزه‌های قرآنی یکی از صفات برجسته مکتب ما محسوب می‌شود و لذا در حالی که خداوند انسانها را از کشت یک مور بر حذر داشته است چگونه می‌توانیم در برابر مرگ هزاران پرنده، میلیون‌ها ماهی و نابودی زندگی و کاشانه هزاران انسان در سیستان بی‌تفاوت باشیم؟
هامون فرزندانش را از خود رانده است
دادخدا صیاد یکی از صاحبان توتن یا همان قایق حصیری که در حاشیه کوه خواجه چشمش را به اندک آب باقیمانده در این منطقه دوخته است هم با کشیدن آهی میگوید: هامون که خشک شد زندگی و نشاط هم از زندگی ما رخت بر بست و خشکسالی فرزندانم را از من گرفت.
وی با بیان اینکه به واسطه درآمد از همین قایق حصیری 6 فرزند شامل 4 پسر و دو دختر را روزگاری در خانه نان داده است در گفتگو با مهر افزود: با خشک شدن دریاچه نان ما هم خشک شد و پسر ها برای درآوردن لقمه نانی و ادامه حیات برای کارگری به تهران عزیمت کردند.
وی گفت: 16 سال است که چشم من با همسر و دو دخترم به هامون و رحمت خدا دوخته شده است و تنها منبع ارتزاق ما در این بیابان همان یارانه نقدی است.
صیاد که اهل روستای خراشادی از بخش شیب آب است بیان داشت: تاکنون بیش از 150 خانواده از این روستا به مازندران برای زندگی و درآوردن نان مهاجرت کرده اند و تنها افراد سالخورده و ناتوان در روستاها باقی مانده‌اند.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر مبنی‌بر اینکه تا چقدر به نجات هامون امیدوار هستید اظهارداشت: هر چند وقت یک بار عده‌ای از مسئولان به اینجا می آیند که برخی سفیدند برخی سیاه و عده ای هم خارجی با موهای زرد اما انگار آمدن این همه آدم و دیدن زندگی بدبخت گونه ما تاثیری در آنها نداشته است چون اگر داشت وضعیت ما از حالا بهتر بود.
صیاد ادامه داد: هر بار که این آدم‌ها به اینجا می‌آیند کوه خواجه هم شلوغ می‌شود و به بچه‌ها کاغذهایی می‌دهند تا حرف هایشان را نشان دهند اما مثل اینکه این آدم هایی که به اینجا می آیند مثل من بی‌سواد هستند و قدرت خواندن ندارند چون تا حالا یک نفر هم جواب این کاغذ ها را نداده است و سطح آب هر روز پائین تر می رود.
جامعه بین‌المللی نسبت به وقوع فاجعه در هامون بی‌تفاوت است
مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان نیز در این رابطه گفت: اکنون که آب تالاب رو به خشکی است و قسمت‌های زیادی از تالاب خشک شده است مرگ هزاران جوجه پرنده در تالاب مورد تهدید جدی قرار گرفته است که نتیجه این فاجعه زیست محیطی بر عهده جامعه بین المللی است.
خسرو افسری در گفتگو با مهر بیان داشت: تالاب اکنون در یک قدمی فاجعه‌ای بزرگ و دردناک قرار دارد و مرگ بر سر هزاران جوجه پرنده تازه متولد شده سایه انداخته است.
افسری گفت: در حال حاضر برای جلوگیری از این فاجعه مردم محلی و محیط بانان به صورت شبانه روزی نسبت به جمع‌آوری جوجه‌ها و رهاسازی آنها در محل های پرآب در حال اقدام هستند اما این کار چاره نجات پرندگان و محیط زیست نیست.
وی با بیان اینکه شدت گرما و وزش باد بر خشکیدگی برکه های آب شدت بخشیده است افزود: تا حق آبه تالاب به صورت فوری تامین نشود و همسایگان هامون مرگ محیط زیست را باور نکنند کابوس مرگ از سر تالاب و پرندگانش دست بر نخواهد داشت.
وی افزود: با وجود اینکه تالاب در حال خشکیدگی کامل است و حیات هزاران پرنده در حال نابودی است اما جامعه جهانی و بین المللی عکس العمل قابل توجهی برای پیشگیری از این فاجعه زیست محیطی از خود نشان نداده است.
گورستانی ناشی از اراده جمعی جهان
افسری بیان داشت: تالاب هامون که به هفتمین تالاب بین‌المللی جهان لقب دارد در حال تبدیل شدن به گورستانی ناشی از اراده جامعه جهانی است.
وی افزود: امروز این خیل عظیم پرندگان تنها پناهشان هامون و ما انسانها هستند و لذا جامعه بشری باید برای اثبات انسانیت خود در قبال جاندارانی که در یک قدمی مرگ ایستاده اند از خود واکنش نشان دهد.
وی در گفتگو با مهر افزود: محیط بانان شهرستان‌های زابل، زهک و زاهدان در حال حاضر با همراهی و همیاری مردم محلی در حال جمع آوری و انتقال جوجه‌ها به مناطق پرآب هستند.
افسری ابراز داشت: تعداد زیادی از این جوجه‌ها جمع آوری و نسبت به تغذیه مناسب آنها اقدام شده است و تعدادی نیز تحت مراقبت هستند اما با توجه به وسعت منطقه و تعداد تخم گذاری بسیار زیاد پرنده ها هنوز در بسیاری از مناطق جوجه های به دنیا آمده با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند که در این راستا گشت‌های محیط بانی و همیاران محلی در حال جستجوی شبانه روزی آنها هستند.
وی گفت: رسانه ها وظیفه دارند تا صدای جانداران و ماهیانی را که زبان انسان ها را نمی دانند به گوش جهانیان و دوستداران محیط زیست برسانند که حیات همه آنها در انتظار اقدام و خواست ما انسان ها است.
وی با اشاره به اینکه با آبگیری تنها بخشی از تالاب در سال جاری هزاران قطعه پرنده زندگی و زایش را در این منطقه آغاز کردند افزود: این امید در حال نابودی است و تنها تامین حقابه و توجه افغانستان به حقابه هامون جدا از حقابه ایران می تواند رهایی بخش از این فاجعه باشد.
چشم انتظار تحقق وعده رییس جمهور
نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی نیز در این رابطه با بیان اینکه رییس جمهور در 29 بهمن سال گذشته بشارت داد که در حال عقد قرار داد راهبردی با کشور افغانستان هستیم اظهار داشت: تمامی چشم‌ها به این قول و دیپلماسی فعال دولت دوخته شده است.
دکتر حلیمه عالی در گفتگو با مهربیان داشت: هامون تنها متعلق به سیستانیان نیست بلکه یک تالاب بین المللی است و باید حقابه ای جداگانه از حقابه جمهوری اسلامی ایران برای آن تعریف شود.
وی ادامه داد: خشکسالی هامون و بی توجهی به آن نه تنها حیات جانوران بلکه انسانها را نیز در این منطقه با خطر جدی مواجه کرده است.
عالی افزود: به همین دلیل نامه ای پیرامون مشکلات سیستان با 40 هزار امضاء به محضر مقام معظم رهبری که همواره نظر لطف و محبت ایشان از این منطقه دریغ نشده است در سال گذشته ارسال شد که در نتیجه معظم اله دستور به حضور مسئولان دولت دراین منطقه دادند.
وی حضور مسئولان عالی رتبه کشور را در خصوص بررسی مشکلات سیستان ناشی از لطف و بذل توجه مقام معظم رهبری دانست و افزود: با وجود اینکه کارگروه احیای تالاب هامون در دولت جدید شکل گرفت اما در واقع در حوزه اجرا بسیار ضعیف عمل شده است.
وی بیان داشت: تنها راه نجات هامون دیپلماسی به منظور تامین حقابه و سپس ایجاد مدیریت یکپارچه برای حفظ محیط زیست و مدیریت منابع آبی است.
میهمانان هامون در حال انقراض هستند
منطقه حفاظت شده هامون به دلیل قرار گرفتن در مرکز مناطق کویری و نیمه کویری کشورهای ایران و افغانستان تنها مأمن زیست پرندگان مهاجر در این خطه محسوب می شود و به همین دلیل از بعد ملی و بین المللی قابل توجه بوده و توسط سازمان بین المللی حفاظت و حمایت از پرندگان به عنوان زیستگاه با اهمیت پرندگان (IBA) معرفی شده است.
اکوسیستم هامون در زمان پرآبی منحصر به فرد است زیرا آب شیرین، زمین های باتلاقی، پخش آب حاصل از طغیان رودخانه ها، نیزارها، و تنوع زیستی بالا از جلبک ها گرفته تا حشرات و ماهیان باعث شده تا این منطقه مأوای صدها هزار پرنده به خصوص پرندگان آبزی و کنارآبزی باشد.
جمعیت پرندگان در این تالاب رابطه مستقیمی با میزان آب و پوشش گیاهی موجود در دریاچه دارد چنانکه در سرشماری سال 1356 معادل 780 هزارقطعه بوده است در صورتی که در سال های خشکسالی هیچ پرنده ای در مسیر مهاجرت خود در این منطقه توقف نداشته است.
بر اساس مطالعات پرنده شناسی در زمان پرآبی هامون 225 گونه از 49 تیره (خانواده) یعنی حدود نیمی از گونه‌های پرندگان شناسایی شده ایران در تالاب هامون و اطراف آن زیست می‌کردند که 80 درصد آنها مهاجرند و 99 گونه در منطقه زادآوری دارند اما متاسفانه خشکسالی بسیاری از گونه‌های نادر از جمله "گیلانشاه خالدار"، "درنای طناز"، "اردک سرسفید" و بسیاری از گونه های دیگر از جمله "اردک مرمری"، "شاه‌باز" و "عقاب خالدار بزرگ" یا همان عقاب تالابی را در معرض انقراض و نابودی قرار داده است.
..............................
گزارش: بابک رحیمیان
