کمربندهای ایمنی خود را سفت و محکم ببنیدید. این بارمی‌خواهیم شما را در تونل گذشته‌ها رها سازیم. بدون شک بارها و بارها داستان بزرگترین و پرجمعیت‌ترین اجتماع انسانی حال حاضر کره زمین را شنیده‌اید. از راهی که آمده و راهی که بینانگذار جوان آن می‌پیماید. راهی که هدست‌های واقعیت مجازی به فیسبوک رهنما خواهند شد.
در این مقاله تنها می‌خواهیم تا نگاهی به عقب‌تر انداخته و ببینیم که چگونه شبکه مارک زاکربرگ، یک استارت آپ کوچک، به غولی چنین بزرگ در بین شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد.
از همین ابتدای راه بگوییم که قرار نیست مقاله ما تنها تاریخچه‌ای بر گذر فیسبوک از تونل زمان باشد. این بار می‌خواهیم دم‌تازه‌ای به روایتی کهنه از این شبکه میلیاردی بدمیم و از آینده آن نیز چند کلامی صحبت کنیم.
سال 2004، فیسبوک بیشتر یه یک بانک اطلاعاتی کوچک شباهت داشت تا شبکه‌ای میلیاردی که هر اقدام آن دنیای مجازی و واقعی را زیر و رو می‌کند! بانک اطلاعاتی که تنها تعداد محدودی دانشجو عضو آن بودند و از آن برای به اشتراک‌گذاری علاقمندی‌ها و رد و بدل‌کردن اطلاعاتشان استفاده می‌کردند. در آن زمان تنها دانشجویان در این شبکه حضور داشتند و خبری از رابط کاربری گرافیکی یا ده‌ها امکاناتی که امروز دیده می‌شود نبود. اما این تنها آغاز ماجرای بزرگترین شبکه اجتماعی حال حاضر دنیا بود.
بر خلاف تصور بسیاری از مردم، فیسبوک اولین شبکه اجتماعی نبوده و نیست! قبل از فیسبوک پروژه‌های بسیاری آمده بودند و بعضی هم تا حدودی نیز موفق ظاهر شده بودند. اما هیچ کدام از نبوغ فیسبوک در طراحی و استفاده از ترفندهای گوناگون طراحی که در بقای فیسبوک نقش داشت، بهره‌مند نبودند. این موضوع به حدی برای فیس بوک اهمیت داشت که حتی این غول اجتماعی، چندین بار ظاهر و طراحی خود را برای نمایش بهتر داده‌ها تغییر داد تا به شیوه‌ای قابل قبول دست پیدا کند.
استارت‌‌آپ کوچکی به بزرگی فیس بوک...
Friendster را قدیمی‌ها به یاد دارند. شبکه‌ای که در سال 2002 قدم به میدان گذاشت و تا همین چند سال پیش، یعنی سال 2011، بیش از 100 میلیون کاربر را در خود جای داده بود. ولی با کاهش بازدیدکنندههای آمریکاییش در چند ساله اخیر، این شبکه نیز در نهایت تسلیم قضا شد و با محوریت بازی‌های رایانه‌ای، فعالیت خود را از سر گرفت.
این شبکه، هر چند اولین نبود، ولی از آن می‌توان به عنوان پیشگام در جذب و توسعه فضای مجازی نام برد. شیوه این شبکه در اشتراک‌گذاری اطلاعات بر مبنای به اشتراک‌گذاری اطلاعات در سیرکل(دایره‌هایی) از افرادی بود که به نوعی در دنیای مجازی با یکدیگر آشنایی داشتند. اما این شبکه چندان امکاناتی را برای ایجاد یک پروفایل شخصی با قابلیت برقراری تماس با دیگر کاربران و شبکه‌های اجتماعی ارائه نمی‌نمود. در نهایت نیز همانطور که گفتیم اندک اندک با کاهش ترافیک خود، به کلی از دنیای مجازی کنار رفت.
قبل از فیس بوک، MySpace لقب بزرگترین جامعه مجازی را به دوش می‌کشید. این شبکه نیز در سال 2003 پدید آمد و تا سال 2008 با میلیون‌ها کاربر به عنوان بزرگترین شبکه اجتماعی شناخته می‌شد. همچنین گزارش‌ها حاکی از آن هستند که این شبکه، در سال 2005 قصد داشته سایت زاکربرگ را با قیمتی معادل 75 میلیون دلار از آن خود کند. هنوز معلوم نیست که در صورت اجرای این قرار داد، آینده این شبکه و مارک زاکبرگ چه می‌شد و فضای مجازی به کجا کشیده می‌شد!
با این وجود، مای اسپیس همچنان در هیبت یک سایت تفریحی که بیشترین تمرکز خود را به موسیقی و موضوعات سرگرم‌کننده و تفریحی معطوف نموده بود، باقی ماند. این در حالی بود که شبکه‌های نوظهور همچون توییتر و فیسبوک با استفاده از طراحی‌های جدید در پی جا انداختن قابلیت‌های تازه بودند. حریف‌های تازه‌ای که تمرکز خود را بر روی نحوه استفاده مردم از سایت‌ها هر چه ساده‌تر نمودن استفاده از سرویس‌هایشان با استفاده از ترفندها و امکانات طراحی که در لایه‌های اصلی در پیش روی کاربران قرار دارد، معطوف نموده بودند. همین موضوع سرنوشت متفاوتی را در ادامه روند رو به رشد شبکه‌های اجتماعی رقم زد.
البته مای‌اسپیش نیز همچنان دست روی دست نگذاشته بود و با بروزرسانی شبکه، سعی در نگاه‌داشتن خود در دنیای رقابت نمود. اما تمرکز بر روی ظرافت و زیبایی و عدم توجه به معرفی قابلیت‌های کلیدی، شاید از دلایل شکست این شبکه قدیمی بود. البته این شبکه در سال گذشته با تغییرات بنیادی در بین مهره‌های کلیدی مدیریت، تلاش خود را برای احیای دوباره به کار بسته است. تلاشی که همچنان سرگرمی و به خصوص موسیقی در ولویت آن قرار دارد. همچنین دسترسی به محتوای شبکه با اپلیکیشن موبایل و ظاهر تازه سایت بسیار آسان شده است؛ ولی با تمامی این صحبت‌ها، عدم توجه به اشتراک‌گذاری اطلاعات کاربران به عنوان محور اصلی شبکه و همچنین عدم معرفی امکانات تازه در زمان مناسب، شاید از جمله مهمترین عواملی باشد که مای‌اسپیس را در مقایسه با رقبا عقب انداخته است.
سال 2004:
سال 2004 فیسبوک که اولین روزهای خود را به عنوان شبکه‌ای کوچک سپری می‌کرد، شامل صفحاتی بود که تنها در آن افراد اطلاعات خود را جای داده بودند. اطلاعاتی نظیر نام و تاریخ تولد و وضعیت ازدواج و ...! دقیقاً مشابه با اطلاعاتی که هم اکنون در پروفایل‌های کاربران دیده می‌شود، ولی با آن تفاوت که طراحی صفحات فیسبوک سال 2005 با امروز زمین و آسمان است! نه تنها از نظر بصری، بلکه فنی! نکته جالب توجه در آن زمان برای شبکه فیسبوک آن بود که هر بخش از اطلاعات فردی را که پر می‌شد، شما را به دسته‌بندی جدیدی می‌افزود که در پی آن هر کس می‌توانست افرادی که با او در گروه‌هایی با علایق و وضعیت‌های مشترک است را به آسانی پیدا کند. برای مثال دبیرستان فلان، سال دوم! با یک کلیک می‌توانستید در آنجا تمامی همکلاسی‌هایتان را پیدا کنید! این موضوع حتی به علایق شما نیز محدود نمی‌شد! برای مثال تنها کافی بود تا نام فیلم دونی دراکو را بنویسید، و در آن سوی کلیک شما، هم‌نوایان شما که علاقمند به این فیلم بودند برای شما به نمایش در می‌آمدند.
و صد البته! آن زمان هم می‌توانستید بر روی وال(دیوار) دوستانتان پیغام بگذارید!
سال 2005؛ News Feed
تنها زمانی قادر خواهید بود تا کاربرانتان را به سایتتان برگردانید که تنها یک دایرکتوری آنلاین نباشید! بلکه معرفی ویژگی‌های نو و قابلیت‌های تازه برای نمایش دائمی و بروز اطلاعات تازه و نو، همان چیزی است که میلیون‌ها کاربر را روزانه به سمت فیسبوک سرازیر می‌کند!
بخش تصاویر نیز در سال 2005 به فیسبوک افزوده شد! در واقع تا به آن روز چیزی با مفهوم اشتراک‌گذاری تصویر با دوستان آنلاین بدین صورتی که حالا مرسوم است، وجود نداشت. البته تا به امروز بخش تصاویر فیسبوک بروز تر شده است و با قابلیت‌های جدیدی همراه است؛ اما از همان روز اول نیز، قابلیت به اشتراک‌گذاری گالری‌ها از سایت‌های دیگر همچون Spring Break وجود داشت.
بعد از قریب یکسال که تصاویر و گالری‌ها جایگاه خود را در دنیایی از اشنراک‌گذاری‌ها پیدا نمودند، قابلیت نیوز فید رونمایی شد. قابلیتی که شاید کلیدی‌ترین ویزگی فیس بوک در موفقیت شبکه‌اش باشد. دیگر برای دیدن آخرین اخبار و تصاویر و اطلاعات، نیازی به کلیک بر روی پروفایل دوستان نبود و تنها کافی بود تا با رفتن به نیوز فید، هر آنچه دوستانتان در حال انجام بودند و آن را در فیس بوک به اشتراک گذاشته بودند، مطلع شوید! از تصاویر تا استاتوس‌ها و ...
روش چیدمان این اطلاعات در آن زمان بر اساس تاریخ و زمان وقوع صورت می‌گرفت. همچنین اطلاعات صفحات نیز از سال 2007 در قسمت نیوز فید جای خود را باز نمود. تا به امروز نیوزفید مرکزیت و محور اصلی محبوبیت فیسبوک است. همین اهمیت نیز سبب شده تا در قریب یک سال گذشته شاهد سه تغییر در ویژگی‌ها و امکانات این بخش از فیسبوک باشیم!
Like؛ سال 2009
اما لایک چه زمانی راه خود را به فیسبوک باز نمود و به عنوان مهمترین و شاید خوشایندترین دکمه این دنیای مجازی شناخته شد؟ لایک سال 2009 به فیسبوک افزوده شد و از آن به بعد کاربران هر جزء کوچک از مطالب را با لایک مورد پسند خود قرار می‌دادند.
فیسبوک در دنیای تلفن‌های هوشمند؛ آیفون اولین میزبان اپلیکیشن فیسبوک
طی چند سالی که پشت سرگذاشته‌ایم، فیسبوک بیشترین تلاش را برای حضور بیشتر در دنیای موبایل انجام داده است. تلاش‌هایی که از ابتدای حضور این شبکه در دنیای وب،آغاز شده بود. اولین تلاش فیسبوک را در سال 2006 و با ظهور سایت مخصوص موبایل می‌توان جستجو نمود. بعد از آن در سال 2008، آیفون شاهد اولین اپلیکیشن برای این شبکه اجتماعی بود. بعد از آیفون و با ظهور سیستم‌عامل‌های دیگر، فیسبوک به ترتیب اپلیکیشنی را برای سیستم‌عامل‌های دیگر با رابط کاربری بروزشده، امکانات و ویژگی‌های نو عرضه نمود.
با گذشت این اتفاقات، بعد از ماه‌ها بروز شایعات و صحبت‌های گوناگون از ظهور یک تلفن هوشمند فیس‌بوکی، HTC First در آپریل سال گذشته میلادی رونمایی شد. تلفنی هوشمند که بیشتر برای استفاده از فیسبوک طراحی شده بود! دکمه هوم طراحی شده در تلفن، شما را به فیس بوک وارد می‌ساخت و بروزرسانی‌ها و آخرین اطلاعات و حتی گفتگوهای فیسبوک به راحتی از طریق صفحات اصلی و یا صفحات لاک‌اسکرین قابل مشاهده بودند.
با وجود میلیون‌ها کاربری که روزانه فیسبوک را خانه اولشان می‌دانند، اما نگاهی به آمار و ارقام تلفن‌هوشمند فیس‌بوکی نشان می‌دهد که این طرح، یک اقدام شکست خورده محسوب می‌گردد.
تبلیغات:
تبلیغاتی که اندک اندک جای خود را در نیوزفید فیس‌بوکی‌ها باز کردند. اما این تبلیغات از سال 2006 خود را در قالب بنرهایی در سایت و بعد از آن در اپلیکیشن موبایل به نمایش گذاشتند. تبلیغاتی که به گفته فیسبوک، هوشمند و هدف‌دار است و با توجه به علایق و فعالیت‌های کاربران برای هر فرد به نمایش در می‌آید.
البته تبلیغات فیسبوک دیگر محدود به صفحات وب نمی‌شود و این روزها تبلیغات این شبکه را می‌توان در خریدهای دیگر این شبکه نیز مشاهده کرد. از جمله آنها استفاده از تبلیغات در شبکه بدون تبلیغات اینستگرام بود. البته زاکربرگ قول داده تا اپلیکیشن WhatsApp را که به تازگی توسط فیسبوک خریداری شده است را به عنوان جامعه‌ای عاری از تبلیغات نگاه دارد! اما وعده مشابهی در مورد هدست‌های واقعیت مجازی که یکی از خریدهای جنجالی این غول اجتماعی محسوب می‌گردد شنیده نمی‌شود و امکان وجود تبلیغات در دنیای مجازی هدست‌های Oculus Rift نیز وجود دارد.
طراحی و تغییرات همیشه ادامه دارند
فیسبوک حالا دیگر آن شبکه کوچکی که تعدادی دانشجو دور هم در آن جمع شده بودند نیست! فیسبوک حالا بیش از یک میلیارد عضو دارد! اعضایی که مرتب فیس‌بوکشان را برای دیدن آخرین اطلاعات، تصاویر و استاتوس‌های دوستانشان چک می‌کنند. این حجم عظیم بازدید‌کننده ثابت نیازمند تغییراتی بنیادین و دائمی در طراحی و چینش اطلاعات است که سبب می‌شود فیسبوک همواره در تلاش باشد تا اکوسیستم خود را در دسکتاپ، موبایل و وب با ترفندها و طراحی بهتر بروز نماید و امکان مشاهده اطلاعات را به آسانی و در جای مناسب در اختیار کاربرانش قرار دهد.
این تغییرات را می‌توان در موارد بسیاری که دنیای اجتماعی فیسبوک را دلپذیر‌تر و استفاده از آن را آسان‌تر نموده‌اند جستجو نمود. اما گاهی هم پیش می‌آید که نقشه‌های فیسبوک آنچنان که باید و شاید از کار در نمی‌آیند و با شکست، در خاطره‌ها محو می‌شوند. از جمله آنها می‌توان به ایمیل مخصوص فیس بوک(@facebook.com) یا Poke، Places و Deals و حتی اپلیکیشن Camera که برای ویرایش تصاویر و اشتراک‌گذاری آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد اشاره نمود که توفیق چندانی در دنیای وب کسب ننمودند. در طرف دیگر اپلیکیشن‌هایی همچون Messenger موفق شدند تا جای خالی یک اپلیکیشن پیام‌رسان را پرکنند و با استقبال خوبی از سوی کاربران مواجه شدند.
در کنار اینها، قابلیت GraphSearch و ظهور اپلیکیشن‌های خبرخوان گرافیکی با رابط کاربری‌های متفاوت از جمله Paper App، سبب شد تا فیسبوک بیش از پیش در جلب رضایت جامعه میلیاردی خود موفق باشد.
آینده WhatsApp، هدست‌های واقعیت مجازی Oculus Rift و Instagram!
فیسبوک در یکی دو سال گذشته خریدهای بسیار بزرگی انجام داده. میلیون‌ها دلار هزینه‌ای که به عنوان کم‌هزینه‌ترین آنها می‌توان از شبکه اینستگرام با قیمت 1 میلیارد دلار نام برد. خرید WhatsApp با صدها میلیون کاربر و برنامه‌هایی که غول اجتماعی با کمک امکانات این شبکه برای آوردن امکانات صوتی به برنامه چت اختصاصی خودش دارد، از جمله این اقدامات است. اینها همه نشان می‌دهند که گاهی برای یک غول به وسعت فیسبوک، طراحی و تغییرات در ویژگی‌های شبکه اجتماعی نمی‌تواند مفید و کارساز باشد. گاهی باید دست به جیب شد و میلیون‌ها دلار را صرف به دست‌آوردن امکانات تازه برای وسعت بخشیدن به شبکه کرد. اقدام بعدی فیسبوک نیز خرید هدست‌های واقعیت مجازی بود! هدست‌هایی که بسیاری برای آنها آینده درخشانی را پیش بینی می‌کنند و می‌تواند یکی از بزرگترین جهش‌های دنیای مجازی را طی چندسال آینده رقم بزند.
با تمامی این فراز و نشیب‌هایی که فیسبوک پشت سرگذاشته و موفقیت‌هایی که کسب نموده است، و البته با تمامی حرکات سؤال‌برانگیز و خریدهای میلیاردی که انجام می‌دهد،این شبکه با 1.23 میلیارد کاربر فعال روزانه، پرچمدار شبکه‌های اجتماعی محسوب می‌شود. این در حالی است که بزرگترین و شناخته شده‌ترین رقیب آن یعنی توییتر، با تنها 241 میلیون کاربر فعال در روز با فاصله‌ای طولانی در پشت سر فیسبوک قرار دارد.
چکیده تحولات فیس بوک در گذر زمان:
سال 2004: شروع کار استارتاپی کوچکی به بزرگی نام با نام فیسبوک! استارت آپی که شاید زاکربرگ و اطرافیانش نیز روزی رویای تبدیل‌شدن به چنین غولی را باور نمی‌کردند.
سال 2005: راه اندازی اولین صفحه پروفایل‌ها در شبکه اجتماعی فیسبوک.
سال 2006: اولین تغییرات بزرگ فیسبوک با آمدن نیوز فیدی کوچک و طراحی مجدد صفحات پروفایل‌ها.
سال 2008: با افزایش بازدیدکنندههای غول شبکه‌های اجتماعی، صفحه اصلی با طراحی مجدد قدم به دنیای وب گذاشت.
سال 2009: نیوز فید قبلی با یک صفحه کاملاً جدید به عنوان تایم‌لاین که آخرین بروزرسانی‌ها را با دقت بیشتری نشان می‌داد در معرض نمایش کاربران قرار گرفت.
سال 2010: طراحی مجدد صفحات پروفایل‌ها. در ادامه با افزایش قلمرو فیسبوک، هنرمندان و چهره‌های سرشناس بیشماری نیز قدم به اجتماع میلیونی زاکربرگ گذاشتند و کاربران و هوادارن خود را برای همراهی بیشتر به دنبال‌کردن خودشان در فیسبوک دعوت کردند.
سال 2011: با افزوده شدن Ticker به صفحه‌اصلی، امکان رؤیت آخرین فعالیت‌هایی که دوستانتان در حال اجرای آن بودند مهیا شد. البته سال 2011 قابلیت‌های فیسبوک تنها به Ticker محدود نمی‌شد! بلکه امکان دیگری از جمله مکالمه ویدیویی نیز به سرویس‌های این شبکه افزون گشت. همچنین طی کنفرانسی مطبوعاتی با حضور زاکربرگ، مفهومی به نام Wall در آن زمان قدم به عرصه نمایش گذاشت و مفهوم TimeLine به عنوان یکی از کلیدی‌ترین بخش‌های فیسبوک با طراحی جدید ظاهر شد. در ضمن امکانات دیگری از جمله مشترک کاربران دیگر شدن که اکنون با نام Follow معروف شده است نیز به فیسبوک اضافه شد.
سال 2012: بخش اپلیکیشن‌های فیسبوک که اکنون یکی از بخش‌های پرطرفدار این شبکه محسوب می‌گردد رونمایی شد. مرحله بعدی، خرید یک میلیارد دلاری اینستاگرام بود که دو شبکه اجتماعی را با یکدیگر پیوند بخشید.
سال 2013: معرفی GraphSearch به عنوان جایگزینی برای جستجوی قدیمی فیسبوک.
سال 2014: خرید Oclus Rift و برنامه‌هایی که هنوز کسی از آنها خبر ندارد
