آنچه می خواهید درباره واکسن آنفلوانزا بدانید...
هر ساله با سرد شدن هوا و تغییرات دما و همچنین باز شدن مدارس، خطر ابتلا به بیماری‌های ویروسی نیز افزایش می‌یابد.
پاییز که از راه می‌رسد یکی از نگرانی‌های مردم ابتلا به بیماری آنفلوآنزاست. همین موضوع است که باعث می‌شود کم‌کم همه جا صحبت از تزریق واکسن آنفلوآنزا باشد؛ چون بیشترین احتمال ابتلا به آنفلوآنزا مربوط به دوره زمانی مهرماه به بعد است؛ به همین دلیل بسیاری از مردم به سمت تزریق این واکسن هجوم می‌برند و تصور می‌کنند به‌طور حتم باید آن را تزریق کنند. حالا باید دید که اصلا مصرف این واکسن برای همه مردم ضرورت دارد یا نه؟ در این خصوص عقاید مختلفی میان متخصصان دیده می‌شود. بعضی از متخصصان تزریق واکسن آنفلوآنزا را به‌شدت تأیید می‌کنند اما برخی از متخصصان استفاده از این واکسن را تنها برای افراد درمعرض‌خطر ضروری می‌دانند و آنها معتقدند نیازی نیست که با شروع فصل پاییز همه مردم در هر شرایطی که هستند خود را ملزم کنند که این واکسن را خودسرانه و بدون تجویز و مشورت پزشک مصرف کنند.
به همین بهانه به سراغ دکتر داوود یادگاری، متخصص بیماری‌های عفونی و رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رفتیم و در این زمینه سؤالات احتمالی شما را از ایشان پرسیدیم.
چرا واکسن آنفلوآنزا؟
هر ساله با سرد شدن هوا و تغییرات دما و همچنین باز شدن مدارس، خطر ابتلا به بیماری‌های ویروسی نیز افزایش می‌یابد. یکی از این بیماری‌های ویروسی آنفلوآنزاست که بیشتر افراد را در معرض ابتلا قرار می‌دهد. آنفلوآنزا یک بیماری مسری تنفسی است که شرایط سختی را برای افراد مبتلا شده، ایجاد می‌کند. طول مدت این بیماری نیز حدود یک هفته است و فرد تقریبا 3روز باید استراحت کند و از کار و زندگی خودش بیفتد؛ بنابراین نخستین دلیل برای تزریق واکسن آنفلوآنزا جلوگیری از اختلال در کار و زندگی است. ویروس آنفلوآنزا همچنین می‌تواند سبب ایجاد عوارضی نظیر عفونت باکتریایی پنومونیا، عفونت‌های ویروسی، عفونت گوش، دهیدریشن (کم آبی) و وخیم‌تر شدن بیماری‌های مزمنی مانند دیابت و آسم شود. این بیماری می‌تواند حتی کشنده باشد. اگرچه برخی علائم بیماری سرماخوردگی و آنفلوآنزا مشابه هم است و خیلی‌ها این دو بیماری را با هم اشتباه می‌گیرند ولی به گفته متخصصان واکسن آنفلوآنزا در مقابل سرماخوردگی از کسی محافظت نمی‌کند. واکسن آنفلوآنزا 2 تا 3 هفته پس از تزریق علیه 3سویه از ویروس‌ها محافظت می‌کند، بنابراین دقیقا قبل یا بعد از واکسیناسیون احتمال درگیری با سویه‌های بیماری زا که یک سویه میکروبی است که میکروب‌های دیگر از آن پدید می‌آیند، وجود دارد. یک دلیل بزرگ برای تزریق واکسن آنفلوآنزا، جلوگیری از انتقال این بیماری به افرادی است که بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند؛ به‌عنوان مثال اکثر عوارض و خطرات این بیماری در افراد مسن که تزریق واکسن در آنها به‌خوبی عمل نمی‌کند، اتفاق می‌افتد. بنابراین مهم‌ترین خاصیت تزریق این واکسن جلوگیری از ابتلا به این بیماری و سرایت آن به این افراد است.
این واکسن باعث تولید آنتی بادی در بدن می‌شود. این آنتی‌بادی، پیشگیری لازم را در مقابل ویروس آنفلوآنزا فراهم می‌کند. این عکس‌العمل آنتی بادی ممکن است در بعضی افراد ایجاد خستگی و درد ماهیچه‌ای کند. هر سال، واکسن آنفلوآنزا حاوی چند نوع متفاوت از ویروس است؛ ویروس‌هایی که به‌نظر محققان ممکن است در آن سال تأثیر بیشتری داشته باشند. اگر انتخاب این ویروس‌ها صحیح باشد می‌توان گفت که واکسن 70تا 90درصد در پیشگیری از آنفلوآنزا مفید است.
این واکسن ایمنی درازمدت ندارد
به‌طور کلی واکسن آنفلوآنزا از ابتلای دو سوم افراد به این بیماری جلوگیری می‌کند، البته این تأثیر با عواملی مثل سن فرد، واکسیناسیون قبلی علیه آنفلوآنزا، گردش ویروس و سیستم ایمنی بدن فرد تغییر می‌کند. بنابراین در مورد میزان مؤثربودن این واکسن نمی‌توان به‌طور قاطع و صحیح صحبت کرد. بیشترین قسمت این نوسان به این دلیل است که متخصصان و پزشکان باید ماه‌هایی را که سویه‌های آنفلوآنزا قبل از فصل سرما واقعا ظاهر می‌شوند، پیش‌بینی کنند. ولی از آنجا که این ویروس بسیار سریع، از یک سال به سال دیگر تغییر هویت می‌دهد در اکثر مواقع واکسن با نوع ویروس تطابق کامل ندارد. تزریق واکسن آنفلوآنزا سبب ایمنی درازمدت برای فرد نمی‌شود و به همین دلیل تزریق این واکسن برای افرادی که در معرض خطر هستند، برای هر فصل توصیه می‌شود اما به افرادی که در معرض خطر این بیماری نیستند تزریق این واکسن توصیه نمی‌شود؛ ضمن آنکه واکسیناسیون آنفلوآنزا به‌صورت صددرصد از ابتلا به ویروس جلوگیری نمی‌کند و حدود 80درصد از ابتلای فرد پیشگیری می‌کند اما ابتلای 20درصد باقیمانده را نیز تخفیف می‌کند.
برای این بیماران ضروری است
بیماران قلبی، بیماران ریوی، بیماران مبتلا به HIV، بیمارانی با اختلالات کلیوی و کبدی، بیماران دیابتی و بیماران سرطانی و کسانی که شیمی‌درمانی می‌شوند، در معرض خطرات عوارض بیماری آنفلوآنزا قرار می‌گیرند و باید واکسن آنفلوآنزا تزریق کنند. همچنین افراد در سن 65سالگی و بالاتر از آن، زنان بارداری که 3ماه دوم بارداریشان با ماه‌های مهر تا اسفند مصادف است و همینطور کسانی که از بیماران و کودکان و نوزادان شیرخوار مراقبت می‌کنند هم در معرض خطر ابتلا به این ویروس هستند و باید واکسینه شوند. همچنین بچه‌هایی که زیر 18سال هستند و به دلایل مختلف آسپرین مصرف می‌کنند نیز باید واکسن آنفلوآنزا تزریق کنند چون در معرض خطر هستند. برای کودکان بالای 6ماه نیز باید با متخصص کودکان مشورت و بعد از آن نسبت به تزریق آن برای کودکان اقدام کرد.
واکسن از همه رنگ
2نوع واکسن آنفلوآنزا برای بچه‌ها و بزرگسالان وجود دارد. نوع اول آمپول آنفلوآنزای سنتی است که حاوی ویروس زنده نیست و باعث آنفلوآنزا نمی‌شود. این واکسن حاوی ویروس غیرفعال است که از طریق آمپول دریافت می‌شود. نوع دوم واکسن آنفلوآنزا به‌صورت اسپری دماغی است که فلومیست نامیده می‌شود. این واکسن حاوی ویروس ضعیف شده است که معمولا به جز بعضی موارد، باعث بیماری آنفلوآنزا نمی‌شود. این نوع واکسن تنها برای افراد غیرباردار، افراد سالم و سن 2تا 49سال تجویز می‌شود.
از داروخانه‌ها بخواهیم
در حال حاضر تنها یک نوع واکسن آنفلوآنزا در داروخانه‌ها موجود است که این یک نوع نیز از نظر وزارت بهداشت مورد تأیید است و هیچ‌گونه مشکلی ندارد.
بهترین زمان تزریق چه زمانی است؟
به‌دلیل اینکه خطر ابتلا به بیماری آنفلوآنزا از ابتدای مهرماه تا پایان اردیبهشت‌ماه است، بهترین زمان برای تزریق واکسن برای افراد در معرض خطر‌ماه‌های مهر و آبان است. اما می‌توان در ماه آذر و حتی دیرتر هم اقدام کرد، البته اقدام سریع‌تر می‌تواند برای پیشگیری مؤثرتر باشد. معمولا واکسن آنفلوآنزا در پاییز تزریق می‌شود؛ یعنی هنگامی که تعداد زیادی ویروس شبه آنفلوآنزا در محیط در تبادل و گردش است؛ بنابراین یک مشکل شایع مبتلا شدن به این بیماری هنگام تزریق واکسن، توسط سایر انواع ویروس‌هایی است که درمحیط هستند ولی مغز ما تمایل دارد این دو را به هم مرتبط بداند.
برای این بیماران ممنوع است
این واکسن تنها برای افرادی که به تخم‌مرغ حساسیت دارند توصیه نمی‌شود؛ چرا که این واکسن را از تخم‌مرغ تهیه می‌کنند. همچنین توصیه می‌شود بیماران گیلن باره نیز این واکسن را تزریق نکنند. سندروم گیلن باره اختلال نادری است که در نتیجه حمله سیستم ایمنی بدن به اعصاب محیطی ایجاد می‌شود. به‌دنبال این حمله احساس ضعف در ماهیچه‌ها، بی‌حسی، گزگز و گاهی اوقات فلجی دیده می‌شود. تنها این دو دسته هستند که نباید این واکسن را تزریق کنند ولی برای بقیه افراد تزریق این واکسن هیچ ضرری ندارد. البته این واکسن برای کسانی که قبلا نسبت به آن حساسیت نشان داده باشند هم توصیه نمی‌شود. پس استفاده خودسرانه از آن به هیچ وجه صحیح نیست.
برای همه لازم نیست!
ضرورتی ندارد که به‌طور معمول همه مردم حتما این واکسن را تزریق کنند. تزریق واکسن آنفلوآنزا ایده بدی نیست اما فقط برای افراد در معرض خطر زیاد، ضروری است. متخصصان با این نظریه که تزریق این واکسن را به همه افراد توصیه می‌کنند، موافق نیستند.
آنفلوآنزا همیشه بد نیست
در واقع یکی از دلایلی که بسیاری از متخصصان پزشکی با تزریق واکسن آنفلوآنزا به همه مردم موافق نیستند این است که آنها احساس می‌کنند آنتی‌بادی‌های موجود در واکسن ممکن است نسبت به آنتی‌بادی‌هایی که بدن در اثر مبتلا شدن به آنفلوآنزا قبلاً تولید کرده است به اندازه کافی تأثیر محافظتی نداشته باشند. بهتر است افراد جوان و سالم به جای تزریق واکسن، به‌طور فعال به این بیماری مبتلا شوند تا ایمنی لازم را در برابر ویروس‌های آنفلوآنزا کسب کنند. ولی هنگامی که افراد به سن 65سالگی می‌رسند تزریق واکسن می‌تواند به آنها محافظت اضافه‌تری بدهد. ولی درهرحال اگر کسی معتقد است که تزریق واکسن آنفلوآنزا برایش ضرورت دارد، بهتر است اول با متخصصان صحبت کند تا درصورت نیاز این واکسن برای او تزریق شود.
عوارض واکسن
در واکسن آنفلوآنزا هیچ نوع سمی وجود ندارد که بخواهد عوارض داشته باشد؛ یعنی احتمالا تزریق آن حتی برای افرادی که برایشان ضرورت ندارد، زیان‌آور نیست. ولی تزریق این واکسن جدای از این اینکه برای برخی افراد لازم و ضروری نیست، برای برخی از افراد نیز به‌طور کلی ممنوع است . پس تزریق آن بدون مشورت پزشک توصیه نمی‌شود.
به همین بهانه به سراغ دکتر داوود یادگاری، متخصص بیماری‌های عفونی و رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رفتیم و در این زمینه سؤالات احتمالی شما را از ایشان پرسیدیم.
چرا واکسن آنفلوآنزا؟
هر ساله با سرد شدن هوا و تغییرات دما و همچنین باز شدن مدارس، خطر ابتلا به بیماری‌های ویروسی نیز افزایش می‌یابد. یکی از این بیماری‌های ویروسی آنفلوآنزاست که بیشتر افراد را در معرض ابتلا قرار می‌دهد. آنفلوآنزا یک بیماری مسری تنفسی است که شرایط سختی را برای افراد مبتلا شده، ایجاد می‌کند. طول مدت این بیماری نیز حدود یک هفته است و فرد تقریبا 3روز باید استراحت کند و از کار و زندگی خودش بیفتد؛ بنابراین نخستین دلیل برای تزریق واکسن آنفلوآنزا جلوگیری از اختلال در کار و زندگی است. ویروس آنفلوآنزا همچنین می‌تواند سبب ایجاد عوارضی نظیر عفونت باکتریایی پنومونیا، عفونت‌های ویروسی، عفونت گوش، دهیدریشن (کم آبی) و وخیم‌تر شدن بیماری‌های مزمنی مانند دیابت و آسم شود. این بیماری می‌تواند حتی کشنده باشد. اگرچه برخی علائم بیماری سرماخوردگی و آنفلوآنزا مشابه هم است و خیلی‌ها این دو بیماری را با هم اشتباه می‌گیرند ولی به گفته متخصصان واکسن آنفلوآنزا در مقابل سرماخوردگی از کسی محافظت نمی‌کند. واکسن آنفلوآنزا 2 تا 3 هفته پس از تزریق علیه 3سویه از ویروس‌ها محافظت می‌کند، بنابراین دقیقا قبل یا بعد از واکسیناسیون احتمال درگیری با سویه‌های بیماری زا که یک سویه میکروبی است که میکروب‌های دیگر از آن پدید می‌آیند، وجود دارد. یک دلیل بزرگ برای تزریق واکسن آنفلوآنزا، جلوگیری از انتقال این بیماری به افرادی است که بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند؛ به‌عنوان مثال اکثر عوارض و خطرات این بیماری در افراد مسن که تزریق واکسن در آنها به‌خوبی عمل نمی‌کند، اتفاق می‌افتد. بنابراین مهم‌ترین خاصیت تزریق این واکسن جلوگیری از ابتلا به این بیماری و سرایت آن به این افراد است.
این واکسن باعث تولید آنتی بادی در بدن می‌شود. این آنتی‌بادی، پیشگیری لازم را در مقابل ویروس آنفلوآنزا فراهم می‌کند. این عکس‌العمل آنتی بادی ممکن است در بعضی افراد ایجاد خستگی و درد ماهیچه‌ای کند. هر سال، واکسن آنفلوآنزا حاوی چند نوع متفاوت از ویروس است؛ ویروس‌هایی که به‌نظر محققان ممکن است در آن سال تأثیر بیشتری داشته باشند. اگر انتخاب این ویروس‌ها صحیح باشد می‌توان گفت که واکسن 70تا 90درصد در پیشگیری از آنفلوآنزا مفید است.
این واکسن ایمنی درازمدت ندارد
به‌طور کلی واکسن آنفلوآنزا از ابتلای دو سوم افراد به این بیماری جلوگیری می‌کند، البته این تأثیر با عواملی مثل سن فرد، واکسیناسیون قبلی علیه آنفلوآنزا، گردش ویروس و سیستم ایمنی بدن فرد تغییر می‌کند. بنابراین در مورد میزان مؤثربودن این واکسن نمی‌توان به‌طور قاطع و صحیح صحبت کرد. بیشترین قسمت این نوسان به این دلیل است که متخصصان و پزشکان باید ماه‌هایی را که سویه‌های آنفلوآنزا قبل از فصل سرما واقعا ظاهر می‌شوند، پیش‌بینی کنند. ولی از آنجا که این ویروس بسیار سریع، از یک سال به سال دیگر تغییر هویت می‌دهد در اکثر مواقع واکسن با نوع ویروس تطابق کامل ندارد. تزریق واکسن آنفلوآنزا سبب ایمنی درازمدت برای فرد نمی‌شود و به همین دلیل تزریق این واکسن برای افرادی که در معرض خطر هستند، برای هر فصل توصیه می‌شود اما به افرادی که در معرض خطر این بیماری نیستند تزریق این واکسن توصیه نمی‌شود؛ ضمن آنکه واکسیناسیون آنفلوآنزا به‌صورت صددرصد از ابتلا به ویروس جلوگیری نمی‌کند و حدود 80درصد از ابتلای فرد پیشگیری می‌کند اما ابتلای 20درصد باقیمانده را نیز تخفیف می‌کند.
برای این بیماران ضروری است
بیماران قلبی، بیماران ریوی، بیماران مبتلا به HIV، بیمارانی با اختلالات کلیوی و کبدی، بیماران دیابتی و بیماران سرطانی و کسانی که شیمی‌درمانی می‌شوند، در معرض خطرات عوارض بیماری آنفلوآنزا قرار می‌گیرند و باید واکسن آنفلوآنزا تزریق کنند. همچنین افراد در سن 65سالگی و بالاتر از آن، زنان بارداری که 3ماه دوم بارداریشان با ماه‌های مهر تا اسفند مصادف است و همینطور کسانی که از بیماران و کودکان و نوزادان شیرخوار مراقبت می‌کنند هم در معرض خطر ابتلا به این ویروس هستند و باید واکسینه شوند. همچنین بچه‌هایی که زیر 18سال هستند و به دلایل مختلف آسپرین مصرف می‌کنند نیز باید واکسن آنفلوآنزا تزریق کنند چون در معرض خطر هستند. برای کودکان بالای 6ماه نیز باید با متخصص کودکان مشورت و بعد از آن نسبت به تزریق آن برای کودکان اقدام کرد.
واکسن از همه رنگ
2نوع واکسن آنفلوآنزا برای بچه‌ها و بزرگسالان وجود دارد. نوع اول آمپول آنفلوآنزای سنتی است که حاوی ویروس زنده نیست و باعث آنفلوآنزا نمی‌شود. این واکسن حاوی ویروس غیرفعال است که از طریق آمپول دریافت می‌شود. نوع دوم واکسن آنفلوآنزا به‌صورت اسپری دماغی است که فلومیست نامیده می‌شود. این واکسن حاوی ویروس ضعیف شده است که معمولا به جز بعضی موارد، باعث بیماری آنفلوآنزا نمی‌شود. این نوع واکسن تنها برای افراد غیرباردار، افراد سالم و سن 2تا 49سال تجویز می‌شود.
از داروخانه‌ها بخواهیم
در حال حاضر تنها یک نوع واکسن آنفلوآنزا در داروخانه‌ها موجود است که این یک نوع نیز از نظر وزارت بهداشت مورد تأیید است و هیچ‌گونه مشکلی ندارد.
بهترین زمان تزریق چه زمانی است؟
به‌دلیل اینکه خطر ابتلا به بیماری آنفلوآنزا از ابتدای مهرماه تا پایان اردیبهشت‌ماه است، بهترین زمان برای تزریق واکسن برای افراد در معرض خطر‌ماه‌های مهر و آبان است. اما می‌توان در ماه آذر و حتی دیرتر هم اقدام کرد، البته اقدام سریع‌تر می‌تواند برای پیشگیری مؤثرتر باشد. معمولا واکسن آنفلوآنزا در پاییز تزریق می‌شود؛ یعنی هنگامی که تعداد زیادی ویروس شبه آنفلوآنزا در محیط در تبادل و گردش است؛ بنابراین یک مشکل شایع مبتلا شدن به این بیماری هنگام تزریق واکسن، توسط سایر انواع ویروس‌هایی است که درمحیط هستند ولی مغز ما تمایل دارد این دو را به هم مرتبط بداند.
برای این بیماران ممنوع است
این واکسن تنها برای افرادی که به تخم‌مرغ حساسیت دارند توصیه نمی‌شود؛ چرا که این واکسن را از تخم‌مرغ تهیه می‌کنند. همچنین توصیه می‌شود بیماران گیلن باره نیز این واکسن را تزریق نکنند. سندروم گیلن باره اختلال نادری است که در نتیجه حمله سیستم ایمنی بدن به اعصاب محیطی ایجاد می‌شود. به‌دنبال این حمله احساس ضعف در ماهیچه‌ها، بی‌حسی، گزگز و گاهی اوقات فلجی دیده می‌شود. تنها این دو دسته هستند که نباید این واکسن را تزریق کنند ولی برای بقیه افراد تزریق این واکسن هیچ ضرری ندارد. البته این واکسن برای کسانی که قبلا نسبت به آن حساسیت نشان داده باشند هم توصیه نمی‌شود. پس استفاده خودسرانه از آن به هیچ وجه صحیح نیست.
برای همه لازم نیست!
ضرورتی ندارد که به‌طور معمول همه مردم حتما این واکسن را تزریق کنند. تزریق واکسن آنفلوآنزا ایده بدی نیست اما فقط برای افراد در معرض خطر زیاد، ضروری است. متخصصان با این نظریه که تزریق این واکسن را به همه افراد توصیه می‌کنند، موافق نیستند.
آنفلوآنزا همیشه بد نیست
در واقع یکی از دلایلی که بسیاری از متخصصان پزشکی با تزریق واکسن آنفلوآنزا به همه مردم موافق نیستند این است که آنها احساس می‌کنند آنتی‌بادی‌های موجود در واکسن ممکن است نسبت به آنتی‌بادی‌هایی که بدن در اثر مبتلا شدن به آنفلوآنزا قبلاً تولید کرده است به اندازه کافی تأثیر محافظتی نداشته باشند. بهتر است افراد جوان و سالم به جای تزریق واکسن، به‌طور فعال به این بیماری مبتلا شوند تا ایمنی لازم را در برابر ویروس‌های آنفلوآنزا کسب کنند. ولی هنگامی که افراد به سن 65سالگی می‌رسند تزریق واکسن می‌تواند به آنها محافظت اضافه‌تری بدهد. ولی درهرحال اگر کسی معتقد است که تزریق واکسن آنفلوآنزا برایش ضرورت دارد، بهتر است اول با متخصصان صحبت کند تا درصورت نیاز این واکسن برای او تزریق شود.
عوارض واکسن
در واکسن آنفلوآنزا هیچ نوع سمی وجود ندارد که بخواهد عوارض داشته باشد؛ یعنی احتمالا تزریق آن حتی برای افرادی که برایشان ضرورت ندارد، زیان‌آور نیست. ولی تزریق این واکسن جدای از این اینکه برای برخی افراد لازم و ضروری نیست، برای برخی از افراد نیز به‌طور کلی ممنوع است . پس تزریق آن بدون مشورت پزشک توصیه نمی‌شود.